Bệnh EHP- Gây tôm chậm lớn do vi bào tử trùng

Tôm bị nhiễm EHP (Enterocytozoon hepatopenaei) có biểu hiện còi cọc, chậm lớn.

Bệnh vi bào tử trùng  (Microsporidian) do ký sinh trùng Enterocytozoon hepatopenaei (EHP) thuộc họ Enterocytozoonidae gây ra hay còn gọi là bệnh chậm lớn. EHP ký sinh trong gan, tụy tôm và nhân lên bên trong tế bào chất của biểu mô ống gan, tụy. EHP ký sinh nội bào và sử dụng dinh dưỡng, năng lượng dự trữ trong gan, tụy khiến tôm không đủ dinh dưỡng, năng lượng cho sự tăng trưởng và lột xác. Hậu quả là tôm chậm lớn, giảm sức đề kháng dẫn tới nguy cơ tôm bị nhiễm thứ phát các tác nhân gây bệnh khác và làm chết tôm. Ngoài ra, tôm nhiễm EHP có thể tăng tính mẫn cảm với một số bệnh  như: Đốm trắng (WSD), hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND),... dẫn đến tỉ lệ chết có thể lên đến 100% trong khoảng thời gian ngắn.

Hình 1. Bào tử trùng Enterocytozoon hepatopenaei  dưới kính hiển vi điện tử

Trên kính hiển vi gan tụy của tôm bệnh thường chứa các bào tử dạng hình quả lê hoặc hình trứng, có kích thước rất nhỏ, thường nằm thành từng cụm trong tế bào gan tụy hoặc ở dạng tự do riêng rẽ bên ngoài tế bào. Qui trình PCR cho kết quả với vạch sản phẩm đặc hiệu của EHP là 510bp.

* Cơ chế gây bệnh

Vì EHP là một loại ký sinh trùng nội bào, nó sao chép trong khu vực tế bào chất của các tế bào biểu mô ống gan tụy. Khi EHP xâm nhập vào ao nuôi, rất khó tiêu diệt. Các bào tử của EHP ở dạng viên hoặc xác chết khô có khả năng tồn tại đến sáu tháng và giữ được khả năng lây nhiễm hơn một năm trong điều kiện có nước. Các bào tử được giải phóng trong môi trường được kích hoạt khi các yếu tố bên ngoài thích hợp và xâm nhiễm vào tế bào vật chủ.

Khi các bào tử xâm nhập vào ruột tôm, chúng bắt đầu lây nhiễm vào các tế bào gan thông qua việc mở rộng một ống phân cực chuyên biệt cao. Khi quá trình lây nhiễm tiến triển, số lượng bào tử tăng lên vì chúng nhân lên trong tế bào vật chủ. Do đó, các bào tử mới được hình thành sau đó lây nhiễm sang các tế bào khỏe mạnh khác. Nhiễm EHP trong điều kiện ao nuôi có thể xảy ra liên tục, dẫn đến gan tụy bị tổn thương nặng dần với các mức độ nhiễm bệnh khác nhau. Sự lây nhiễm với số lượng lớn, sản xuất và giải phóng bào tử bằng cách ly giải tế bào, cùng với sự bong tróc tế bào gan tụy và của toàn bộ tế bào chứa bào tử dẫn đến mất tính toàn vẹn của biểu mô ống gan tụy. Các bào tử, tế bào bong tróc và mảnh vụn từ các tế bào bị ly giải từ ống gan tụy tuột xuống ruột tích tụ trong ruột giữa gây ảnh hưởng đến đường ruột tôm dẫn đến hiện tượng tôm bị bệnh đường ruột như phân trắng trên tôm rất dễ bị nhầm lẫn với bệnh phân trắng trên tôm như (ký sinh trùng Gregarine, vi khuẩn, tảo,…)

Ngoài ra, các tế bào làm dung dịch giải phóng các bào tử bình thường theo cách phân tán theo thời gian cho phép đổi mới tế bào và giữ nguyên cấu trúc tế bào gan tụy ít nhiều. Điều này cho phép nhiễm trùng lâu dài mà không có dấu hiệu bên ngoài của bệnh nhưng có thể gây chậm phát triển.

* Phương thức lây truyền

EHP lây truyền qua chiều dọc và chủ yếu theo chiều ngang từ môi trường nước hoặc khi bào tử được đào thải ra từ phân của tôm bị nhiễm bệnh hoặc do ăn thịt tôm hoặc thức ăn bị nhiễm bệnh.

Hình 2. Tôm nhiễm EHP có kích cỡ không đều

* Dấu hiệu lâm sàn

Tôm bị bệnh EHP không có bệnh tích điển hình. Tôm nhiễm EHP thường có kích cỡ không đồng đều sau khoảng 25 ngày thả nuôi. Tăng trưởng của tôm chỉ đạt từ 10 - 40% so với tôm ở các ao không nhiễm bệnh Trong giai đoạn nặng của bệnh, tôm bị nhiễm EHP thường có biểu hiện mềm vỏ, bơi lờ đờ, ruột trống rỗng thức ăn, đục cơ và chết mãn tính.

EHP gây ra các tổn thương ở tế bào biểu mô ống gan tụy (HP).

Thường liên quan đến Hội chứng Phân trắng (WFS). 100% tỷ lệ nhiễm EHP trong các trang trại nuôi tôm bị ảnh hưởng bởi WFS đã được ghi nhận ở các bang Tamil Nadu và Andhra Pradesh của Ấn Độ. Các sợi phân trắng nổi trên bề mặt của ao bị ảnh hưởng là một trong những dấu hiệu lâm sàng của nhiễm EHP.

Tuy nhiên, hội chứng phân trắng không phải là một đặc điểm nhất quán so với tốc độ tăng trưởng chậm, sự thay đổi kích thước và cả hai tình trạng này không phải lúc nào cũng đồng thời.

 * Phòng bệnh

Lựa chọn tôm bố mẹ, con giống sạch bệnh, không nhiễm EHP. Không sử dụng thức ăn tươi sống cho tôm bố mẹ. Nếu sử dụng thức ăn tươi sống cần đảm bảo không bị nhiễm EHP.

Cải tạo ao nuôi thật kỹ:

+ Đối với ao lót bạt: Khử trùng rửa sạch, phơi đáy ao tối đa 7 ngày để tiêu diệt mầm bệnh. Sử dụng Chlorine kết hợp với NaOH (xút vẩy) rửa sạch để tiêu diệt bào tử EHP trên khung sắt lót bạt và phơi nắng đáy ao.

+ Đối với ao đất rất khó xử lý do bào tử EHP có thể bám trên các lớp đất. Chính vì vậy, ngoài việc vệ sinh đáy ao sạch sẽ cần rải vôi CaO đều quanh ao kết hợp phơi nắng ít nhất 7 – 10 ngày để diệt mầm bệnh, sau đó cấp nước vào ao và xử lý nước bằng Chlorine 30kg/1.000m³.

Xử lý nước trong ao phòng EHP và diệt ấu trùng vẹm, ốc: Để ao lắng sau 5 ngày, bơm nước qua xử lý bằng vải mịn để 2 ngày và sục khí cho các ấu trùng nở ra, cuối cùng xử lý chlorine 30kg/1.000m³ quạt nước đến 4 ngày hoặc khi hết mùi chlorine mới bắt đầu thả nuôi tôm.

Định kỳ bổ sung Vitamin c tạt 1kg/ 5.000 m³ nước và men tiêu hóa ( Orgatea liều 3-5g/kg thức ăn) để tăng sức đề kháng cho tôm.

Xử lý nước định kì, theo dõi các thông số môi trường và sử dụng chế phẩm sinh học để cải thiện môi trường ao nuôi.