Độ Đục Trong Ao Nuôi Thủy Sản – Nguyên Nhân Và Biện Pháp Xử Lý Hiệu Quả

Độ đục trong ao nuôi thủy sản ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nước, quá trình quang hợp, sức khỏe và năng suất của vật nuôi. Có nhiều nguyên nhân gây độ đục, trong đó phổ biến nhất là do hạt sét lơ lửng và sự phân hủy của vật chất hữu cơ. Việc xử lý và giảm độ đục thường kết hợp giữa biện pháp sử dụng vật chất hữu cơ và hóa chất như alum, vôi.

1. Sử Dụng Vật Chất Hữu Cơ

Một số nguyên liệu hữu cơ thường dùng để giảm độ đục trong nước ao gồm: cỏ khô, phân chuồng, rễ cây họ đậu.

• Vai trò của vi khuẩn:
  Khi bổ sung vật chất hữu cơ, vi khuẩn trong ao sẽ tham gia phân hủy, làm sạch nước và duy trì cân bằng sinh thái.
• Cơ chế giảm độ đục:
  Quá trình phân hủy vật chất hữu cơ tạo ra CO₂, làm tăng ion H⁺ → giảm pH. Kết quả là các hạt sét bị keo tụ và lắng xuống. Tuy cơ chế chính xác chưa được giải thích hoàn toàn, nhưng thực tế cho thấy hiệu quả rõ rệt.
• Phân chuồng:
  Đây là loại vật chất hữu cơ phổ biến nhất. Thành phần phân chuồng thay đổi theo loại vật nuôi, thức ăn, chất độn và cách bảo quản. Ngoài khả năng làm giảm độ đục, phân chuồng còn bổ sung dinh dưỡng cho ao, giúp sinh vật phù du phát triển và làm thức ăn tự nhiên cho cá, góp phần tăng năng suất.
• Rễ cây họ đậu:
  Khi bón rễ cây họ đậu, vi khuẩn nốt sần cộng sinh sẽ tích lũy đạm, giúp tăng lượng đạm dễ hấp thu. Sự phân hủy hữu cơ còn tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển nhanh, hỗ trợ sự phát triển của tảo và động vật không xương sống – nguồn thức ăn quan trọng cho cá.
• Nghiên cứu thực nghiệm:
  Swingle & Smith (1947, trích bởi Boyd, C.E., 1990) cho thấy, khi dùng 2.440 kg/ha phân chuồng trong 3 tuần, nước ao trở nên trong sạch. Ngoài ra, việc sử dụng 84 kg/ha phân bông vải (cottonseed meal) kết hợp với 28 kg/ha superphosphate trong 2–3 tuần cũng giúp lắng đọng hạt sét hiệu quả.

⚠️ Tuy nhiên, sử dụng vật chất hữu cơ cần lưu ý: sự phân hủy làm tăng nhu cầu oxy, có thể ảnh hưởng đến cá nếu ao thiếu oxy hòa tan. Hiệu quả giảm độ đục bằng cách này cũng không nhanh chóng.

2. Sử Dụng Alum và Vôi Nông Nghiệp

Ngoài vật chất hữu cơ, một số chất hóa học có tác dụng làm trong nước bằng cách kết lắng hạt sét gồm: alum (Al₂(SO₄)₃·14H₂O), vôi tôi Ca(OH)₂, vôi nông nghiệp CaCO₃, và sắt sulphate FeSO₄. Trong đó:

• Alum được đánh giá hiệu quả nhất, giá thành rẻ, và có sẵn ở nhiều nơi.
• Sắt sulphate cũng có tác dụng mạnh, nhưng ít được dùng hơn.
• Vôi tôi và vôi nông nghiệp tác dụng chậm hơn, nhưng an toàn và ổn định lâu dài.

Cơ chế phản ứng của alum:

Al₂​(SO₄​)₃​⋅14H₂​O + 6H₂​O→2Al(OH)₃​↓ + 6H⁺ + 3SO₄²⁻

Al(OH)₃ sinh ra là chất keo tụ, giúp kết dính hạt sét và làm trong nước. Ion H⁺ sinh ra phản ứng với bicarbonate (Ca(HCO₃)₂) trong nước:

3Ca(HCO₃​)₂​ + 6H⁺→3Ca²⁺+ 6CO₂​↑+ 4H₂​O

Kết hợp lại, ta có phản ứng tổng quát:

Al₂​(SO₄​)₃ ​+ 3Ca(HCO₃​)₂​→2Al(OH)₃​↓ + 3CaSO₄​ + 6CO₂​↑

Lưu ý khi dùng alum:

• Alum làm giảm pH. Với vùng có độ kiềm thấp, pH có thể giảm xuống dưới ngưỡng chịu đựng của cá.
• Có thể bổ sung Ca(OH)₂ cùng alum để trung hòa. Tỷ lệ: 0,37 mg Ca(OH)₂ cho mỗi 1 mg alum.
• Trung bình, liều lượng alum 25–30 mg/L đủ để giảm độ đục ở hầu hết ao nuôi. Nếu liều alum vượt quá độ kiềm tổng cộng, cần bón thêm vôi theo tỷ lệ 0,4 mg/L vôi tôi cho mỗi mg/L alum.

Vôi nông nghiệp:

• Một số nghiên cứu cho thấy, dùng 250–500 mg/L vôi nông nghiệp có hiệu quả tương đương 15–25 mg/L alum.
• Ưu điểm: an toàn hơn, tác dụng kéo dài hơn alum.

3. Kết Luận

• Vật chất hữu cơ (phân chuồng, cỏ khô, rễ cây họ đậu) giúp giảm độ đục, đồng thời bổ sung dinh dưỡng cho hệ sinh vật ao, nhưng hiệu quả chậm và có thể làm tăng nhu cầu oxy.
• Alum và vôi cho hiệu quả nhanh, đặc biệt alum là chất phổ biến và hiệu quả nhất, nhưng cần dùng đúng liều và kết hợp vôi để tránh pH giảm quá mức.
• Giải pháp tối ưu là kết hợp cả hai nhóm biện pháp, vừa cải thiện chất lượng nước, vừa nâng cao năng suất ao nuôi, đảm bảo an toàn cho cá.