BỆNH THIẾU VITAMIN C (HỘI CHỨNG CHẾT ĐEN) VÀ BỆNH MỀM VỎ Ở TÔM – CẢNH BÁO CHO NGƯỜI NUÔI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

1. Bối cảnh hiện nay

Trong bối cảnh nuôi tôm công nghiệp ngày càng phát triển, đặc biệt là mô hình nuôi thâm canh – siêu thâm canh, việc sử dụng thức ăn công nghiệp có vai trò quyết định đến năng suất và chất lượng tôm thương phẩm. Tuy nhiên, nhiều hộ nuôi hiện vẫn gặp phải các bệnh dinh dưỡng điển hình như thiếu vitamin C (hội chứng chết đen) và bệnh mềm vỏ, gây thiệt hại lớn về sản lượng và giá trị thương phẩm.

2. BỆNH THIẾU VITAMIN C – HỘI CHỨNG CHẾT ĐEN

• Tác nhân gây bệnh

Nguyên nhân chính là thiếu hụt vitamin C trong khẩu phần ăn. Ở các hệ thống nuôi thâm canh, tôm chủ yếu được cho ăn thức ăn tổng hợp – nếu nguồn thức ăn này có hàm lượng vitamin C thấp, không đủ bổ sung cho nhu cầu sinh trưởng của tôm và các vi sinh vật có lợi trong ao (tảo, phiêu sinh,…), tôm sẽ nhanh chóng suy yếu và phát bệnh.

• Dấu hiệu bệnh lý

Xuất hiện vùng đen dưới lớp vỏ kitin ở phần bụng, đầu ngực, đặc biệt tại các khớp nối giữa các đốt.

Khi bệnh nặng, các mảng đen lan rộng ra mang tôm và thành ruột.

Tôm bỏ ăn, chậm lớn, sức đề kháng yếu.

Tôm mắc bệnh mãn tính có thể chết 1–5% mỗi ngày, tỷ lệ hao hụt tổng cộng có thể lên đến 80–90% nếu không xử lý kịp thời.

Dấu hiệu tương tự bệnh ăn mòn, nhưng vỏ kitin không bị phá hủy.

Bệnh thường gặp ở tôm thẻ và tôm càng xanh khi khẩu phần thiếu vitamin C kéo dài.

• Chẩn đoán

Dựa trên các biểu hiện bệnh lý và mức độ tổn thương vỏ, cơ có thể xác định bệnh thiếu vitamin C.

• Phòng và trị bệnh

Sử dụng thức ăn có bổ sung vitamin C đạt hàm lượng 2–3 g/kg thức ăn cơ bản.

Khi hàm lượng vitamin C tích lũy trong cơ tôm đạt ≥0,03 mg/g mô cơ, tôm sẽ tránh được bệnh chết đen và tăng sức đề kháng.

Bổ sung tảo tự nhiên hoặc vi tảo sống vào ao nuôi – đây là nguồn vitamin C tự nhiên tốt, giúp cải thiện hệ tiêu hóa và màu nước.

Hạn chế bảo quản thức ăn lâu ngày, vì vitamin C dễ bị phân hủy bởi nhiệt và ánh sáng.

3. BỆNH MỀM VỎ Ở TÔM THỊT

• Đặc điểm và thời điểm xuất hiện

Bệnh thường gặp ở tôm thịt 3–5 tháng tuổi, giai đoạn sau khi lột xác. Vỏ kitin của tôm không cứng lại được, dẫn đến tình trạng vỏ mềm, yếu, dễ bị sinh vật bám (rong, tảo, vi khuẩn, nấm).

Tôm bị bệnh hoạt động yếu, kém linh hoạt và có thể chết rải rác hoặc chết hàng loạt, gây thiệt hại đáng kể.

• Nguyên nhân

Theo nghiên cứu của Baticados và cộng sự (1986), nguyên nhân chính là thiếu hụt khoáng chất Canxi (Ca) và Photphat (P) trong nước và thức ăn. Ngoài ra, các yếu tố như môi trường ao mất cân bằng khoáng, mật độ nuôi dày, pH dao động lớn cũng làm tăng nguy cơ bệnh.

• Ảnh hưởng

Giảm tốc độ tăng trưởng,

Tôm chậm lột xác, vỏ mỏng – mềm,

Giảm giá trị thương phẩm do tôm yếu, vỏ xấu,

Năng suất giảm mạnh, đặc biệt trong các ao nuôi mật độ cao (15–30 con/m³).
Bệnh có thể xảy ra ở cả ba miền Bắc – Trung – Nam, đặc biệt vào tháng thứ 2–3 của vụ nuôi.

• Giải pháp phòng trị

Bổ sung khoáng chất định kỳ, đặc biệt là Ca, Mg, P vào nước và thức ăn.

Sử dụng thức ăn có nguồn gốc từ động vật nhuyễn thể tươi (như sò, nghêu, cá nhỏ) với tỷ lệ khoảng 14% trong khẩu phần ăn – giúp cải thiện độ cứng vỏ và tăng khả năng tái khoáng.

Quản lý môi trường ao: giữ pH ổn định (7,5–8,2), độ kiềm 100–150 mg/L, Ca:Mg cân đối.

Duy trì oxy hòa tan >5 mg/L, tránh để tôm stress khi lột xác.

Dùng men tiêu hóa, khoáng vi lượng, vitamin tổng hợp xen kẽ để tăng sức khỏe tổng thể.

4. Kết luận

Hai bệnh thiếu vitamin C (chết đen) và mềm vỏ là những bệnh dinh dưỡng phổ biến trong nuôi tôm hiện nay, đặc biệt ở các hệ thống thâm canh. Việc phòng bệnh bằng quản lý dinh dưỡng hợp lý, bổ sung vitamin – khoáng đúng liều, và duy trì môi trường ổn định sẽ giúp người nuôi giảm rủi ro, tăng năng suất và chất lượng tôm thương phẩm.